top of page
🔬Gerçek Erken Ergenlik ve Tedavisi

      [Ayrıntılı tıbbi bilgi]

​​Erken ergenlik kaygısı haklı mı?

​

Günümüzde çocukların büyüme ve gelişmesi ilgili olarak ebeveynleri kaygılandıran sorunların başında erken ergenlik gelmektedir. Özellikle kız çocuklarda erken meme gelişimi aileleri endişelendirmektedir. Kaygının kaynağı erken âdet kanaması ve kanama ile beraber büyümenin duracağı düşüncesidir. Çocuğun yaşıtlarından önce âdet görmesinin getirebileceği stres, sıkıntı da bu kaygıyı besler.

​

Doğrusu, çok küçük yaşlarda başlayan gerçek erken ergenlik bu risklerin tamamını taşır. Zamanında teşhis ve tedavi edilmezse, erken ergenlik büyüme plaklarının erken kapanmasına ve erişkinlik boyunun kısa kalmasına neden olur. Ancak ergenlik belirtilerinin erken başlaması her zaman tedavi gerektirmez; ergenliğin kendi doğal seyrinde izlenmesinin daha uygun olacağı durumlar da vardır. Dolayısıyla, tedavi gerektiren ve gerektirmeyen erken ergenlik süreçlerinin birbirinden ayırt edilmesi ve gereksiz tedavilerden kaçınılması da bir o kadar önemlidir.​

eyvah, erken ergenlik.png
ergen çığlık.jpg

Erken ergenlik hangi durumda tedavi edilmeli?

​

​Kızlarda 8, erkeklerde 9 yaştan önce başlayan ergenlik erkendir. Erken ergenlik hızlı seyirli ise tedavi edilmelidir. Ergenliğin temposunu belirlemede en önemli kriterler ergenlik belirtilerinin ilerleme hızı, genel büyüme hızı ve kemik yaşıdır.

 

​Hızlı seyirli erken ergenlik ölçütleri:

  • Ergenliğin başlaması ile orta dönemine geçiş süresinin 6 aydan kısa olması

  • Yıllık büyüme hızının 7 cm’nin üzerine çıkması

  • Kemik yaşının takvim yaşından 2 yıldan daha ileri olması ve boy yaşından ileri olması

  • Boy uzunluğu ve kemik yaşına göre öngörülen erişkin boyunda kayıp olması

​

​​​Hızlı ilerleyen gerçek erken ergenliğin nedeni cinsiyet hormonlarının (kızlarda östrojen, erkeklerde testosteron) aşırı artmasıdır. Bu artış beyindeki hipofiz bezinde üretilen ve yumurtalıkları uyaran folikül uyarıcı (FSH) ve lüteinleştirici (LH) hormonlardan kaynaklanır. FSH ve LH hormonlarını da uyaran GnRH adında bir hipotalamus hormonu vardır. Orta beyin bölgesinde yer alan hipotalamus vücudumuzun hormon sisteminin ve biyolojik saatlerinin merkezidir. Bugün için tam anlaşılamamış mekanizmalarla hipotalamusun biyolojik saati ergenlik zamanının geldiğini söyler ve hormonlar uykusundan uyanır. İşte bazı çocuklarda bu biyolojik saat vaktinden önce çalışmaya başladığı için erken ergenlik meydana gelir. Üstüne üstlük bu saat bir de hızlı çalışıyor ise çocuğun çok hızlı büyümesine ve büyüme plaklarının erken kapanmasıyla erişkin boyun kısa kalmasına neden olur. Bu durumda FSH ve LH hormon üretimini baskılayarak ergenlik sürecini durdurmak mantıklı bir yaklaşım olur.

​

​​Ergenlik nasıl durdurulur?​

 

Ergenlik durdurma tedavisinde GnRH hormonunun uzun etkili sentetik analogları (löprolid, triptorelin, goserelin, histrelin) kullanılır. Normalde hipotalamus sinir hücrelerinde GnRH salgılanması 1-2 saatte bir ritmik salınımlar şeklinde gerçekleşir. Bu salınım aralıklı ve ritmik olduğunda hipofizden FSH-LH salgısını uyarır. Ancak uyarı aralıksız ve sürekli olduğunda hipofizdeki FSH-LH üreten endokrin hücreler GnRH etkisine karşı duyarsızlaşırlar, yani hipotalamustaki biyolojik saat (GnRH nöronları) hızlı ritmik uyarılar gönderse de hipofiz bezi cevap veremez. Böylece FSH-LH üretimi ve dolayısıyla yumurtalıklardan cinsiyet hormonlarının üretimi baskılanır. Büyüme plaklarının kapanması gecikir, büyüme hızı yavaşlar ve kısa boy oluşması önlenir. Östrojen/testosteron baskılanmasıyla ergenliğin fiziksel belirtileri (meme/testis büyümesi vb.) geriler ve kızlarda erken adet kanması ve erkeklerde erken sperm üretimi de engellenmiş olur.

​

Uzun etkili GnRH analoglarının en sık kullanılan formu aylık / üç-altı aylık etkili cilt altı / kas içi uygulanan depo enjeksiyonlardır. Bu ilaçların etkinlikleri benzerdir, dolayısıyla enjeksiyon sıklığını azalarak tedavi konforunu artıran daha uzun etkili preparatlar tercih edilebilir. Ancak 2025 yılı itibariyle ülkemizde sadece löprolid asetat içeren aylık preparat bulunmaktadır. Diğer uzun etkili depo enjeksiyon preparatları ve cilt altına yerleştirilen bir yıl etkili histrelin implantlar ülkemizde  bulunmamaktadır.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​​

 

Ergenlik durdurma tedavisinin riski var mıdır?

​

Cilt altı/kas içi uygulanan her enjeksiyonda olabileceği üzere ağrı, yanma hissi, kızarıklık, şişlik gibi geçici bölgesel reaksiyonlar olabilir, bu tür lokal etkiler tedavinin kesilmesini gerektirmez. Ancak nadiren bölgesel ya da sistemik alerjik reaksiyonlar ortaya çıkabilir ve enjeksiyon yerinde uzun süreli steril apse oluşabilir. Bu durumda ilacı değiştirmek veya tedaviyi durdurmak gerekebilir.

Bazı çocuklarda kilo alımı ve kemik yoğunluğunda azalma gözlenir. Kilo alımı ilacın doğrudan etkisi değildir, tedavi altında iştah artışı ile ilişkilidir ve beslenmenin kontrol altına alınması, fiziksel egzersizin artırılması önlenebilir. Östrojen baskılanması kemik yoğunluğunda geçici azalmaya yol açabilir ancak tedavi kesildikten sonraki kemik kazanımı bu azalmayı telafi eder, uzun vadede kemik yoğunluğu tedavi almayanlar ile benzerdir. Ergenlik evresi ilerlemiş kızlarda ilk ilaç dozundan 2 hafta sonra östrojen çekilmesine bağlı sıcak basması ve adet kanaması olabilir. Sonraki dozlarda bu yakınmalar devam etmez.

 

GnRH analogları kullanıldığı sürece etki ederler, tedavi kesildiğinde etki ortadan kalkar. Dolayısıyla hormonlarda kalıcı baskılanma, kısırlık gibi bir risk söz konusu değildir. Ayrıca uzun dönemde âdet düzensizliği ve polikistik over sendromu gibi hormon bozuklukları veya anksiyete ve depresyon gibi ruhsal sorunlar açısından da riskli bir durum saptanmamıştır

 

Ergenlik durdurma tedavisi ne zaman sonlandırılır?

​

Tedavi başlama kararı kadar önemli bir diğer konu da kesme zamanlamasıdır. Tedaviyi kesme zamanı bireyseldir ve her çocukta zamanlamanın iyi ayarlanması gerekir. Tedaviyi erken kesme beklenen faydaları ortadan kaldırabileceği gibi gereğinden uzun sürdürülmesi de fayda yerine zarar getirebilir. Kemik yaşı kızlarda 12.5, erkeklerde 14 yaşı geçtiğinde tedavinin ek yararı yoktur.

GnRH etkisi.png
Gonadotropin (FSH-LH) salgılatan hormon (GnRH) etkisi
Hipotalamusdaki sinir hücrelerinden aralıklı ve ritmik salınan GnRH hipofiz bezinde FSH ve LH salgısını uyarır. Ancak ilaç olarak üretilen uzun etkili GnRH analogları FSH-LH üretimini baskılar. Bu etki geri dönüşlüdür, tedavi kesildiğinde baskı ortadan kalkar ve FSH-LH düzeyleri yeniden yükselir.
bottom of page