Prof. Dr. Cengiz Kara

🔬Kısmi Erken Ergenlik

      

      [Ayrıntılı tıbbi bilgi]

​

Her Erken Meme Gelişimi veya Kıllanma Ergenlik Midir?

Her erken gelişim gerçek erken ergenlik olduğu anlamına gelmez. Ergenlik belirtilerinden sadece bir tanesinin gözlendiği ve diğer belirtilerin eşlik etmediği kısmi erken ergenlik biçimleri söz konusudur. Gerçek erken ergenlikte olduğu gibi kısmi erken ergenlikler de kızlarda erkeklere göre 10 kat daha sık görülür. Kızlarda en sık 6 ay ile 3 yaş arasında gözlenen “tek başına erken meme gelişimi” (prematüre telarş) ve yine en sık 6-8 yaşlar arasında ortaya çıkan “tek başına erken genital kıllanma” (prematüre pubarş) kısmi erken ergenliğin tipik örnekleridir. Bu kısmi gelişim durumları genellikle iyi seyirlidir, gerçek ergenlik normal zamanında başlar, doğal seyrinde ilerler ve büyüme normal olarak tamamlanır. Ancak meme gelişimi ve kıllanma gerçek erken ergenlik belirtileri de olabilir. Dolayısıyla bu yakınmalarla başvuran çocukların yakın takip edilerek gerçek ve kısmi erken ergenlik durumlarının ayırt edilmesi gerekir.

Prematüre Telarş Nedir?
 

Kızlarda 8 yaşından önce ortaya çıkan tek başına erken meme gelişimidir. En sık 6 ay - 3 yaş arasında görülür. İkinci sık başvuru yaşı ise 6-8 yaş arasıdır. Prematüre telarşı, hem erkek hem de kız çocuklarda doğumda görülen meme büyümesi ile karıştırmamak gerekir. Doğumda var olan meme büyümesi anneden geçen cinsiyet hormonlarının etkisi ile olur ve bu etki doğumla birlikte kesildiği için birkaç ay içinde kaybolur. Bu dönemde meme dokusunun sıkıştırılması veya ovuşturulması memede kalıcı hasara neden olabilir, asla yapılmamalıdır.

 

Prematüre telarş bazı kız bebeklerde doğumdaki meme büyümesinin kaybolmadan devam etmesi şeklinde görülebilir. Ancak çoğunlukla 6 aylıktan sonra başlar ve birkaç ay veya yıl içinde düzelir. Beraberinde kıllanma, adet kanması veya hızlı büyüme, kemik yaşı ilerlemesi gibi diğer ergenlik belirtileri görülmez. Nedeni çok iyi anlaşılamamış olmakla birlikte ergenliği başlatan hormonlardan FSH yüksek, LH düşük bulunur. Yumurtalıklarda küçük folikül kistleri saptanır. FSH uyarısı ile bu kistlerin ürettiği düşük miktardaki östrojen meme gelişimine neden olur. Prematüre telarşı olan kızlarda meme dokusunun östrojene daha duyarlı olduğu da düşünülür.

 

Gerçek ergenlik ile prematüre telarş arasındaki fark en iyi takipte ortaya çıkar: Gerçek ergenlik ilerleyicidir, meme dokusu giderek büyür ve diğer ergenlik belirtileri eklenir. Prematüre telarşta ise meme dokusu aynı boyutta kalır veya dalgalanmalar (büyüme-küçülme) gösterir ve ek belirti gelişmez. Genellikle 3 yaşa kadar kaybolsa da bazı çocuklarda meme dokusu kalabilir. Bu tür çocukların %5-10 kadarında gerçek erken ergenliğe ilerleme olabilir. Sonuç olarak, prematüre telarş tedavi gerektirmeyen bir kısmi ergenlik durumudur ancak nadir de olsa sonradan gerçek erken ergenlik gelişebileceği için uzun dönem izlem gerektirir.

​

​Prematüre Pubarş / Adrenarş Nedir?

​

Kısmi erken ergenliğin ikinci formu kızlarda 8, erkeklerde 9 yaştan önce başlayan erken genital kıllanma, tıbbi ifadesiyle prematüre pubarştır. En sık 6-8 yaşlar arasında gözlenir. Koltuk altı bölgesinde kıllanma cinsel bölgedeki kıllanmaya eşlik edebilir veya bazen tek başına olabilir. Bu tür erken kıl gelişimi genellikle ter kokusunun değişmesi ile birlikte olur. Alın veya burun sırtında tek tük sivilce görülebilir. Tüm bu belirtiler böbrek üstü (adrenal) bezlerinden salgılanan zayıf erkeklik hormonlarına bağlı oluşur ve adrenarş adını alır. Kızlarda 6-8 ve erkeklerde 7-9 yaş arasında hafif tüylenme ve ter kokusu ile sınırlı değişiklikler fizyolojik adrenarş veya ön ergenlik olarak da adlandırılır.

​

​

​

​

​

​​​

​

​

​

​​Ancak normal ergenliğin başlangıç evresinde, 11-12 yaş civarında görülen türden genital ve/veya koltuk altı kıllanmasının 8 yaştan önce oluşması erken (prematüre) veya abartılı adrenarş olarak adlandırılır. Büyümede ve kemik gelişiminde hafif bir hızlanma gözlense de ergenlik genel olarak zamanında başlar ve erişkin boy açısından sorun oluşturmaz. Çocukların büyük çoğunluğunda iyi seyirli, müdahale gerektirmeyen bir durumdur. 

 

Prematüre adrenarş fazla kilolu çocuklarda ve düşük doğum ağırlığı ile doğan fakat sonrasında hızlı kilo alarak akranlarını erkenden yakalayan çocuklarda daha sık görülür. Böyle çocuklarda ergenliğin erkene kayması ile beraber, ergenlik döneminde obezite, metabolik sendrom, insülin direnci, aşırı kıllanma, adet düzensizlikleri ve polikistik over sendromu gibi sorunlar gelişebilir. Bu sorunların gelişmesini önlemek için kilo alımının kontrolü büyük önem taşır ve bu çocuklar yakın takip gerektirir.

​

Bazı çocuklarda kıllanmaya klitoris veya penis büyümesi, ağır ergenlik sivilceleri, hızlı büyüme ve kemik yaşı ileriliği gibi erkeklik hormonlarının aşırı arttığına işaret eden belirtiler eşlik edebilir. Atipik prematüre adrenarş olarak adlandırılan bu duruma sahip çocuklarda böbrek üstü bezinin genetik hastalıkları veya hormon salgılayan urlar bulunabilmektedir. Bu tür nadir durumlarda nedene yönelik tedavi uygulanır.